KHÁNG CÁO QUÁ HẠN TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ – GÓC NHÌN TỪ PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN

Trong tố tụng dân sự, quyền kháng cáo là một trong những quyền tố tụng cơ bản của đương sự nhằm bảo đảm tính khách quan, công bằng của bản án, quyết định của Tòa án. Mặc dù đã đặt ra giới hạn thời gian nhất định để thực hiện thủ tục kháng cáo tuy nhiên trên thực tế, không ít trường hợp đương sự nộp đơn quá thời hạn quy định, đặt ra yêu cầu Tòa án phải xem xét tính hợp lý của việc kháng cáo quá hạn. Từ đó, vấn đề đặt ra là: khi nào việc nộp đơn kháng cáo quá hạn được coi là có lý do chính đáng và được chấp nhận, và khi nào sẽ bị bác bỏ.

Theo quy định của Điều 275 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 về kháng cáo quá hạn và xem xét kháng cáo quá hạn như sau:

“Điều 275. Kháng cáo quá hạn

1. Kháng cáo quá thời hạn quy định tại Điều 273 của Bộ luật nàylà kháng cáo quá hạn. Sau khi nhận được đơn kháng cáo quá hạn, Tòa án cấp sơ thẩm phải gửi đơn kháng cáo, bản tường trình của người kháng cáo về lý do kháng cáo quá hạn và tài liệu, chứng cứ (nếu có) cho Tòa án cấp phúc thẩm.
2. Trong thời hạn 10 ngày, kể từ ngày nhận được đơn kháng cáo quá hạn và tài liệu, chứng cứ kèm theo, Tòa án cấp phúc thẩm thành lập Hội đồng gồm ba Thẩm phán để xem xét kháng cáo quá hạn. Phiên họp xem xét kháng cáo quá hạn phải có sự tham gia của đại diện Viện kiểm sát cùng cấp và người kháng cáo quá hạn. Trường hợp người kháng cáo, Kiểm sát viên vắng mặt thì Tòa án vẫn tiến hành phiên họp.
3. Căn cứ vào tài liệu, chứng cứ có liên quan đến việc kháng cáo quá hạn, ý kiến của người kháng cáo quá hạn, đại diện Viện kiểm sát tại phiên họp, Hội đồng xét kháng cáo quá hạn quyết định theo đa số về việc chấp nhận hoặc không chấp nhận việc kháng cáo quá hạn và phải ghi rõ lý do của việc chấp nhận hoặc không chấp nhận trong quyết định. Tòa án cấp phúc thẩm phải gửi quyết định cho người kháng cáo quá hạn, Tòa án cấp sơ thẩm và Viện kiểm sát cùng cấp; nếu Tòa án cấp phúc thẩm chấp nhận việc kháng cáo quá hạn thì Tòa án cấp sơ thẩm phải tiến hành các thủ tục do Bộ luật này quy định.”

1. Quy trình xem xét kháng cáo quá hạn

Sau khi nhận được đơn kháng cáo quá hạn, Tòa án cấp sơ thẩm sẽ chuyển toàn bộ hồ sơ liên quan, bao gồm đơn kháng cáo, bản tường trình lý do kháng cáo quá hạn và các tài liệu, chứng cứ kèm theo (nếu có) cho Tòa án cấp phúc thẩm. Tại đây, một Hội đồng gồm 03 Thẩm phán sẽ được thành lập để xem xét đơn. Phiên họp có sự tham gia của đại diện Viện kiểm sát cùng cấp và người kháng cáo quá hạn. Trong trường hợp Viện kiểm sát hoặc người kháng cáo vắng mặt, phiên họp vẫn được tiến hành.

2. Thời hạn xem xét:

Trong vòng 10 ngày kể từ ngày nhận được hồ sơ kháng cáo, Tòa án cấp phúc thẩm phải hoàn thành việc xem xét kháng cáo quá hạn. Tuy nhiên, trên thực tế thời gian này có thể kéo dài hơn, phụ thuộc vào Toà án xem xét kháng cáo quá hạn.

3. Hậu quả pháp lý:

Sau khi xem xét vào tài liệu, chứng cứ có liên quan đến việc kháng cáo quá hạn, ý kiến tại phiên họp, Hội đồng quyết định theo đa số về việc chấp nhận hoặc không chấp nhận kháng cáo quá hạn. Quyết định này phải ghi rõ lý do và được gửi cho người kháng cáo, Tòa án cấp sơ thẩm và Viện kiểm sát cùng cấp.

Trong trường hợp chấp nhận kháng cáo quá hạn: Tòa án cấp sơ thẩm sẽ tiến hành các thủ tục phúc thẩm theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự 2015.

Trái lại, trong trường hợp không chấp nhận kháng cáo quá hạn: Đơn kháng cáo quá hạn sẽ không được giải quyết theo thủ tục phúc thẩm và bản án sơ thẩm sẽ vẫn có hiệu lực pháp luật.

4. Thực tiễn xem xét kháng cáo quá hạn

Ví dụ, trong vụ án “Tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa” giữa Công ty K và Công ty V, Tòa án nhân dân Khu vực 6 đã tuyên Bản án sơ thẩm số 55/KT-ST ngày 16/7/2024. Tuy nhiên, Công ty K cho rằng trong suốt quá trình từ khi thụ lý đến khi xét xử, họ không nhận được bất kỳ thông báo hay văn bản tố tụng nào từ Tòa án. Nguyên nhân được phía Công ty K giải trình là do doanh nghiệp đã tạm ngừng hoạt động tại địa chỉ trụ sở đăng ký, không còn nhân sự làm việc tại đó, đồng thời người đại diện theo pháp luật thường xuyên ở nước ngoài. Mãi đến khi người đại diện pháp luật này trở về Việt Nam vào đầu năm 2025 thì Công ty mới biết về vụ án và bản án sơ thẩm. Do đó, đến ngày 11/4/2025, Công ty K mới nộp đơn kháng cáo kèm theo văn bản giải trình và các tài liệu chứng minh về lý do kháng cáo quá hạn.

Hiện nay, Tòa án cấp phúc thẩm vẫn đang xem xét lý do kháng cáo quá hạn của Công ty A có phải là lý do chính đáng theo quy định pháp luật hay không. Kết quả chấp nhận hay không sẽ phụ thuộc vào việc Công ty K có chứng minh được lỗi khách quan trong việc không nhận được bản án đúng thời hạn.

Thực tiễn xem xét kháng cáo quá hạn cho thấy Tòa án rất ít khi chấp nhận, chỉ trừ trường hợp có căn cứ rõ ràng chứng minh việc nộp đơn kháng cáo muộn xuất phát từ nguyên nhân khách quan, chẳng hạn như Tòa tống đạt sai, đương sự thực sự nhận được bản án muộn, ốm đau, tai nạn, thiên tai, dịch bệnh, do trở ngại khách quan, sự kiện bất khả kháng và có tài liệu chứng minh hợp lệ… Ngược lại, các lý do như thiếu hiểu biết pháp luật, không quan tâm đến vụ việc hay cố tình trì hoãn thường không được coi là hợp lệ.